Vũ Đức Hiền/Viễn Đông

Mua bảo hiểm cho căn nhà của các hãng bảo hiểm đều chẳng có gì khác nhau để phải mất thời giờ lựa chọn? Vì họ phải cạnh tranh nhau, bảo phí tương tự nhau và bồi thường cũng như nhau, phải không?
Đó là lập luận bình thường cũng không ít chủ nhà để che giấu sự làm biếng thay đổi hay khảo giá, đặt các câu hỏi cần thiết hầu đem lại lợi ích thiết thực cho mình. Theo giới chuyên viên nếu không cẩn thận, người chủ nhà có thể trả bảo phí cao hơn mà lại được bồi thường ít hơn. Nó cũng chẳng khác gì thị trường bảo hiểm xe hơi. Nếu không khéo khảo giá, lựa chọn hãng bảo hiểm và chương trình bảo hiểm, thiệt thòi về phần mình cũng dễ xảy đến.
Theo một cuộc nghiên cứu về thị trường bảo hiểm nhà được một đại học Luật ở Chicago công bố gần đây, bản hợp đồng bảo hiểm nhà của các hãng bảo hiểm khác nhau đã bồi thường cho chủ nhà hoàn toàn khác nhau về số tiền. Dữ kiện nêu ra từ cuộc nghiên cứu cho thấy những khác biệt trong các bản hợp đồng đã không được các người chủ nhà hiểu biết rành rẽ.
Sự hiểu lần căn bản, có thể đến từ điều hiểu biết chính yếu là các hợp đồng bảo hiểm đều dựa trên hợp đồng căn bản do một tổ chức dịch vụ bảo hiểm soạn thảo chung. Nhưng chi tiết khi đến từng hãng bảo hiểm soạn thảo và ấn định lại theo nhu cầu và chính sách của riêng mình thì lại đề ra các mức độ bảo phí, mức độ bồi thường, loại bồi thường, điều kiện bồi thường, những gì không được bồi thường, có thể khác với các bản hợp đồng của hãng bảo hiểm khác.
Trong khi những sự khác nhau đó lại có lợi cho chủ nhà trong một số trường hợp nhưng phần lớn là ngược lại, theo lời ông Daniel Schwarcz, giáo sư tại đại học luật Minnesota Law School nói với báo tài chính Wall Street Journal. Ông thấy cho cùng một loại bồi thường mà lại khác xa nhau tùy hãng bảo hiểm.
Thí dụ, một số hãng bảo hiểm bồi thường cho mỗi vụ dòng điện gây thiệt hại cho các máy móc trong nhà mỗi thứ máy lên tới 1.000 Mỹ kim, nhưng có hãng bảo hiểm chỉ bồi thường tổng cộng tối đa là 1.000 Mỹ kim cho tất cả. Một số hợp đồng bảo hiểm có bồi thường cho thiệt hại vì ẩm mốc (mold) và chì (lead), một số hãng thì không có.
Nhiều bản hợp đồng có những thứ từ ngữ hiểu khá bao quát, thành thử, người ta không biết đích xác nó ảnh hưởng thế nào đối với giới tiêu thụ. Theo ý kiến của ông Schwarcz, một số hãng bảo hiểu lớn hàng đầu nước Mỹ đã có từ ngữ trong bản hợp đồng “kém quảng đại” (less generous) so với bản hợp đồng tiêu chuẩn mà các hãng đều căn cứ vào để viết lại riêng cho mình.
Thí dụ, bản hợp đồng bảo hiểm nhà tiêu chuẩn bảo đảm chống lại “rủi ro gây thiệt hại vật chất trực tiếp cho căn nhà” (risk of direct physical loss to property). Nhưng lời lẽ trong bản hợp đồng của một số hãng bảo hiểm lớn lại viết là “rủi ro gây thiệt hại vật chất trực tiếp có tính cách tai nạn” (risk of accidental direct physical loss). Một số bản hợp đồng khác lại viết: “sự thiệt hại vật chất bất ngờ và có tính cách tai nạn” (sudden and accidental direct physical loss).
Các tĩnh từ được thêm vào có thể dễ cho người ta giải thích khác nhau để từ chối trả tiền bồi thường. Không những vậy, người ta còn thấy có những trường hợp hãng bảo hiểm từ chối bồi thường cho chủ nhà viện cớ sự cẩu thả của người này đã dẫn tới tai nạn.
Lý do dẫn đến cháy nhà chẳng hạn, nếu tìm cách đổ tội cho chủ nhà “cẩu thả” (negligence) để không bồi thường cũng không khó lắm nếu người ta cố ý. 
Lấy một thí dụ khác. Một người chủ nhà đốn một cái cây cao trong vườn nhà. Ông đã lỡ để cái cây đổ sang căn nhà bên cạnh, gây nhiều thiệt hại trầm trọng. Chủ nhà có mang tội “cẩu thả” không? Tùy hãng bảo hiểm, tùy sự điều tra và kết luận.
Nói chung, từ ngữ trong một bản hợp đồng bảo hiểm rất chặt chẽ từng chữ một. Nếu chủ nhà không đọc kỹ, nhiều khi đòi bồi thường không có kết quả vì hãng bảo hiểm giải thích khác với cái hiểu của chủ nhà. 
Môt thí dụ từ một vụ kiện được ông Schwarcz nêu ra để dẫn chứng.
Một cặp vợ chồng ở thành phố Eden Prairie, tiểu bang Minnesota kiện hãng bảo hiểm AllState vì không chịu bồi thường.
Cặp vợ chồng này bán căn nhà 15 tuổi của họ và một chuyên viên kiểm tra nhà được thuê tới phát hiện gỗ ẩm mục bên trong lớp vách ngoài (stucco exterior). Hãng bảo hiểm biện giải rằng trong hợp đồng có mục miễn trừ bồi thường các trường hợp hư cũ theo thời gian (exclusions for wear and tear) cũng như những hư hại do lỗi của công ty xây nhà. 
Ông tòa nói rằng bản hợp đồng xác định nêu rõ sự bồi thường chỉ xảy ra khi “sự thiệt hại bất ngờ và có tính cách tai nạn”. Cái mà người chuyên viên kiểm tra nhà (home inspector) khám phá ngày hôm đó không phải “bất ngờ và có tính cách tai nạn” mà hệ quả từ rất nhiều ngày do những nguyên nhân nào khác. Bởi vậy ông tòa đã phán rằng sự hư hại nhà của cặp vợ chồng trên “không bất ngờ” xảy ra nên đồng ý lập luận của hãng bảo hiểm cho dù ông nhìn nhận người chủ nhà bất ngờ với cái gì họ nhìn thấy về sự thiệt hại của căn nhà.
Khi không có chuyện gì xảy ra, hàng năm, chủ nhà “nộp mạng” cho hãng bảo hiểm thấy có vẻ như phí tiền. Nhưng không ai biết chuyện gì sẽ xãy ra ngày mai hay vài tháng sau. Giông lốc, động đất, mưa bão, cháy, cái gì cũng có thể xảy đến. Một số tiền nhỏ mua bảo hiểm là “đầu tư” để tránh những thiệt hạo lớn hơn mà khả năng tài chính của mình rất có thể gồng không nổi.
Người viết bài này từng biết có những chủ nhà đã “mất toi” căn nhà và cả đồ đạc bên trong cho trận bão lớn ở Galveston (Texas) mấy năm trước. Nhà ở đó rẻ, giá mua có khoảng 20.000 - 30.000 Mỹ kim hai ba chục năm trước họ đã trả đứt. Mấy năm không có gì xảy ra, không ít người Việt Nam đã không mua bảo hiểm. Bão lớn xảy ra năm 2008, hàng chục chủ nhà không mua bảo hiểm đã bị sập mất nhà. Để làm lại mỗi căn nhà như thế, tốn trên dưới 150.000 Mỹ kim.
Nên đọc cẩn thận các hợp đồng bảo hiểm của căn nhà. Nếu không hiểu, nên nhờ chuyên gia luật pháp cố vấn.